Bloemlezing
Uit de collectie opnames van muziekwerken van Matty Niël |
|
Muziek was voor Niël iets dat buiten tijd en ruimte bestaat. Alleen dáár
is muziek volmaakt en alleen maar muziek. Volmaaktheid is de vorm waarin alles waaruit
muziek bestaat een eenheid vormt. Dit noemde hij de ‘oerbron’ van muziek.
Voor mensen, ook voor hem, is deze ‘oerbron’ in zijn volmaaktheid niet te begrijpen.
Mensen begrijpen alleen maar aspecten daarvan, dat verklaart volgens hem de oneindige
veelheid aan stijlen en verschijningsvormen van muziek zoals die uit de geschiedenis
van de muziek bekend zijn: in iedere tijd treden er aspecten van de volmaaktheid van
muziek naar voren en andere niet (bijvoorbeeld in barokmuziek) en een andere tijd
(bijvoorbeeld de twintigste eeuw) kan die verhouding tussen de aspecten geheel anders zijn.
Deze verschijningsvormen (stijlen) van muziek hebben alle gemeen dat zij uit dezelfde
‘oerbron’ voortkomen, met andere woorden: ondanks deze verschillende stijlen
zijn altijd dezelfde betekenissen van muziek werkzaam.
Hij zei wel eens: “Wat als Beethoven in de twintigste eeuw was geboren?
Componeren kan hij. Wat moet hij dan nog leren? Alleen maar stijl!”
Componeren brengt de volmaaktheid van de ‘oerbron’ terug tot een van de
vele mogelijkheden, tot een van de vele vormen die muziek kan aannemen.
Deze vorm wordt mede door de onvolmaaktheid (eenzijdigheid) van de mens bepaald.
Het is zaak aan deze onvolmaaktheid (eenzijdigheid) te ontkomen door voortdurend in
tegenstellingen te denken. Wanneer het een mogelijk is moet ook het andere mogelijk zijn.
Wanneer muziek mooi kan zijn moet zij ook lelijk kunnen zijn. Wanneer je aan de
‘buitenkant’ van muziek begint (met componeren) moet je aan de ‘binnenkant’
denken en andersom.
Het woord denken geeft trouwens een verkeerd beeld van wat hij bedoelde, hij had niet veel
op met ‘denken’. Hem ging het veel meer om ervaren en een ervaring in muziek
is niet (en zeker niet in taal) weer te geven. Wie contact heeft met wat muziek is, is
deelgenoot van een geheim dat hij alleen kan delen met wie het geheim al kent. Anders
gezegd: met wie al contact heeft met wat muziek is. Alleen dan achtte hij gesprekken
over muziek wellicht mogelijk.
Iedere kunst heeft zijn ‘oerbron’ en in muziek de mogelijkheden daarvan
te ontdekken (= componeren) betekent te ontdekken welke wetmatigheden in deze
oerbron werkzaam zijn. In dit proces kan de mens zichzelf niet uitvlakken, wat betekent
dat deze ontdekkingen door zijn persoonlijkheid wordt ‘gekleurd’. De ontdekking
van de ene componerende mens zal daarmee anders ‘gekleurd’ zijn dan die
van een andere componerende mens. Componeren betekent zo: het vinden van de natuurwetten
die in een bijzondere vorm, de menselijke, werkzaam zijn.
Hieruit volgt ook dat wat in de kunst van belang is niet in de eerste plaats met schoonheid
te doen heeft, maar dat het om wetmatigheden gaat en beschouwingen over muziek slechts in
die zin betekenis hebben. Ook al zijn deze wetten waarschijnlijk niet alle te vinden en
zeker niet alle al gevonden, ze zijn wel werkzaam in bestaande composities. Van daaruit
zijn ze, meestal onvolledig en verminkt, ondergebracht in de leer van het muzikale handwerk.
Zo heeft ieder muziekstuk een uiterlijk en een innerlijk. Het uiterlijk wordt gevormd
door het veranderlijke: de regels van het muzikale handwerk, de tijd waarin men leeft
(de stijl waarin gecomponeerd wordt) en het persoonlijk handschrift van de componist.
Het innerlijk wordt gevormd door het onveranderbare, de wetten. Uiterlijk en innerlijk
zijn niet van elkaar te scheiden, sterker nog: zij hebben elkaar wederzijds nodig in de
verschillende fasen van het scheppingsproces: idee-klank-notatie.
Een idee kan zich alleen maar door het uiterlijk manifesteren; het innerlijk is onbenoembaar
maar in het uiterlijk werkzaam. Het idee onttrekt zich niet aan de menselijke waarneming,
maar is daar niet van afhankelijk: ‘Denn wie jede Idee hat es eigentlich keinen Anfang,
sondern ist, der Idee nach, immer schon da gewesen’ (Hesse, Glasperlenspiel)
( Want ieder idee, heeft eigenlijk geen begin, want heeft als idee altijd al bestaan).
Hoe kan een mens dit idee naderen? Hij kan dit doen, en dit is de enige manier, door een
aspect van deze eenheid te beschouwen in het besef dat in de eenheid ook de tegenstelling
van dit aspect is opgenomen. De keuze voor het een is noodzakelijkerwijs een keuze tegen
het andere. Zich daarvan bewust zijn verhindert eenzijdig te worden; in feite is dit de
reden waarom componisten altijd weer opnieuw werken blijven componeren. De volmaaktheid
is onbereikbaar; iedere compositie is een van de mogelijkheden.
Deze opvatting van muziek is ook bij Webern te vinden, de componist bij wie Niël
heeft gestudeerd.
Webern noemt de ‘oerbron’ eenvoudig: ‘natuur’. Zijn formulering
van wat muziek in de kern is, luidt: ‘Musik ist die gesetzmässige Natur in Bezug
auf den Sinn des Ohres’ (Muziek is de wetmatige natuur betrokken op het zintuig gehoor).
Het systematiseren van de wetmatigheden kan leiden tot een systeem (een zingevende samenhang
in wetmatigheden). Niël echter is achterdochtig tegenover systemen. Evenals
Webern achtte hij elk systeem zinloos als het alleen op zichzelf wordt betrokken:
systematiek (theorie) moet haar uitgangspunt en werkzaamheid vinden in de compositie.
Heel algemeen gesteld is dit doel: het scheppen van een middel om de grootst mogelijke
samenhang in muziek te verwerkelijken (= te proberen dichter bij de ‘oerbron’ te komen).
Samenhang houdt in: de betrekking tussen de verschillende delen van een geheel. Deze
onderlinge betrekkingen moeten de betekenis van muziek verduidelijken: begrijpelijk maken.
Begrijpen is een treffend begrip. Het geeft aan dat we iets in zijn geheel kunnen vasthouden,
van alle kanten kunnen ervaren, kunnen overzien.
Vanuit dit overzicht kunnen in het geheel onderdelen worden onderscheiden.
Deze onderdelen moeten zo zijn geordend dat zij helpen het geheel te bevatten. Wanneer
onderdelen niet zijn geordend wordt het geheel slechts een opeenstapeling van delen. Het is
duidelijk dat wanneer er samenhang is en er onderlinge betrekkingen zijn, dit geheel in
begrijpbaarheid moet resulteren: orde schept samenhang, samenhang schept betekenis, schept een compositie.
John W. M. Slangen
Terug naar boven
De Stichting Matty Niël, rechtens eigenaar van de muzikale nalatenschap van de componist
Matty Niël, geeft bij dezen eens te meer uitvoering aan haar (sub)doelstelling, namelijk:
het verzamelen, bewaren en promoten van de muziek die door Matty Niel is gecomponeerd, en van
de documentatie die daarbij hoort. In dat verband heeft ze het vrij omvangrijke project ter hand
genomen om bestaande opnames van uitvoeringen van die muziek in goede kwaliteit te behouden
en beschikbaar te maken. De collectie van deze opnames berustte bij Peter Soeters, die als
uitvoerder en vertrouweling van Niël veel van diens muziekwerken zelf heeft uitgevoerd
(al of niet met het daartoe opgerichte Matty Niël Consort) en voor het overige
opnames van uitvoeringen door anderen, soms in kopie, heeft bijeengebracht. Daaronder bevonden
zich in vijf DAT-cassettes ook overnames van de collectie opnames welke door de toenmalige
Regionale Omroep Zuid van uitvoeringen zijn gemaakt. Bekend is echter dat na enige
jaren bestanden op banden en cassettes in toenemende mate aan kwaliteit inboeten. Daarom was
voor het behoud daarvan noodzakelijk de hele verzameling te digitaliseren. De weduwe
Els Soeters stelde daartoe de collectie van wijlen Peter Soeters welwillend ter beschikking
van de SMN. Vervolgens gaf de SMN aan bestuurslid André Stolwijk vooreerst de opdracht
om de collectie van opnames te administreren in een Lijst van opnames van uitvoeringen
van muziekwerken van Matty Niël.
Aan de hand van die lijst zijn de opnames (inclusief die op uitgebrachte CD's) door
Jos Smeets gedigitaliseerd en in tweevoud op telkens 3 USB-sticks gezet.
Vervolgens hebben John Slangen en André Stolwijk aan de hand van genoemde lijst
een bloemlezing van 22 muziekwerken samengesteld. Criterium voor de keuze was het
belang van de betreffende muziekwerken in het oeuvre van Niël (+ beschikbaarheid
van een opname!), niet bijvoorbeeld de kwaliteit van de uitvoering of de staat waarin
de opname verkeerde. In die bloemlezing is als volgorde de datum van de compositie
aangehouden. Deze 22 opnames zijn door Jos Smeets ‘opgeschoond’,
dat wil zeggen: voor zover mogelijk zijn ruis en bijgeluiden verwijderd en is de
geluidskwaliteit geoptimaliseerd. Het resultaat is op een USB-stick gezet, in drie
exemplaren. Deze bloemlezing van muziekwerken is nu via de internetsite van
de Stichting Matty Niël voor geïnteresseerden beschikbaar.
André Stolwijk
Terug naar boven;
Deze bloemlezing uit de beschikbare opnames van muziekwerken van Matty Niël is geordend
naar de datum van ontstaan van het muziekwerk. Met uitzondering van 0. Kwartet:
van dat werk is geen componeerdatum bekend. Hieronder volgt bij elk werk een opsomming
van de beschikbare data m.b.t. zowel het ontstaan alsook de uitvoering, met vermelding
van verdere, nuttige gegevens. Bij enkele werken doe ik een poging middels luistertips
de muziek van Niël voor de toehoorder toegankelijker te maken.
Voor de data is, naast de gegevens op de betreffende CD's en cassettes, veelvuldig
gebruik gemaakt van: Peter Soeters, Matty Niël, een componistenleven, TIC Maastricht.
Mijn oordeel over deze biografie is tweeërlei: de schrijver is een langjarig ooggetuige
(observaties en gegevens dus dikwijls uit de eerste hand), tegelijk neemt hij als biograaf,
maar tevens vertrouweling, nogal eens te weinig afstand in oordelen en beschrijvingen.
André Stolwijk
Terug naar boven
Toelichting
In het frame hieronder vindt u een van de muziekwerken; andere zijn te kiezen
uit de lijst aan de rechterkant naast deze tekst.
LET OP: het frame heeft een eigen schuifbalk, dus als u niet alle tekst ziet moet u de
(linker) schuifbalk van het frame gebruiken en niet die van het hele venster, rechts.
In het frame staan links de afzonderlijke delen van het werk, en rechts
toelichting en informatie.
Een (deel van een) muziekwerk beluisteren kan door klikken op de afbeelding
boven de titel; hoe, en op welke manier dit beluisteren gebeurt, hangt af van uw browser.
De teksten rechts in het frame zijn van de hand van André Stolwijk.
De werken zijn genummerd in chronologische volgorde; alleen van het werk met nummer 0
is de ontstaansdatum niet bekend. U kunt direct naar een van de werken gaan door het
bijbehorende nummer in de lijst hiernaast aan te klikken.
Naar het frame
Terug naar boven
|
|
Terug naar bovenkant frame
Terug naar bovenkant pagina